LGBTİ+ Onur Haftası'nda Kendine Has'ın katkılarıyla sizlere LGBTİ+ mücadelesinde kendine yer edinmiş, öncü ve değerli isimlerden oluşan bir portre seçkisi sunduğumuz yazı dizimizin şimdiki konuğu Ayta Sözeri.
2020’nin LGBTİ+ Onur Haftası’nda Kendine Has’ın katkılarıyla sizlere LGBTİ+ mücadelesinde kendine yer edinmiş, öncü ve değerli isimlerden oluşan bir portre seçkisi sunuyoruz. Can Yapıcı’nın derlediği ikinci yazımızın konuğu, önce aktivist sonra da oyuncu ve şarkıcı kimliğiyle göğsümüzü kabartan bir isim: Ayta Sözeri
Türk müzisyen ve oyuncu, insan hakları ve LGBTI+ aktivisti Ayta Sözeri 31 Mart 1976 tarihinde Almanya’nın Nürnberg şehrinde dünyaya gelir. Altı yaşındayken ailesiyle İzmir’e yerleşirler, burada bir bakkal dükkânı açarlar. Daha o zamanlarda başlar Ayta şarkılar söylemeye, yaz akşamları bütün mahallelinin balkonda izlediği oyunlar yazıp sahnelemeye.
Ortaokulda bir erkekten hoşlandığını fark eden Sözeri, kendini sorgulamaya başlar. Gözleri görmeyen ama ‘dünyanın en çok gören insanıdır’ dediği ablasına açılır ilk, ardından annesine. Doktor doktor dolaştırırlar Ayta’yı, sonunda birinden ‘Çocuğunuz son derece akıllı, hazır olun, zamanı gelince trans birey olacak’ cevabını alırlar. Ayta ‘Çok şükür mutant değilmişim’ der, rahat bir nefes alır. Kısa bir süre sonra babası da öğrenir durumu, ‘Benim evlenecek kızım var, seni çok iyi yetiştirdim, hayatta ziyan olmayacağını düşünüyorum’ der ve ‘kibarca’ evden ayrılmasını ister. Yaşı 18 bile değilken, liseyi yeni bitirmiş, hamburgercide çalışmaya başlar Sözeri. Kendisine tek oda bir yer tutar ve yaşamını kurgulamaya başlar. Bu arada Ege Üniversitesi İşletme Bölümü’nü kazanır. Ardından Dokuz Eylül Üniversitesi Türk Sanat Müziği korosunda Türk Müziği eğitimi alır ve müzik dünyasına ilk adımını atar. Sesinin güzelliğinin farkında olan Sözeri, şarkı söyleyerek yaşamını sürdürebileceğini düşünür. Beklediği fırsat Kordon’daki Kerpeten Bar’da bir arkadaşının doğum gününde çıkar. Sesini beğenen bar sahipleri yılbaşı için iş teklifinde bulunurlar. Artık gündüz hamburgercide, akşam barda çalışıyor, arada da okula gidiyordur.
Üniversiteden sonra meşhur yol dönemi başlar, 11 gün bir şehirde, 11 gün bir diğerinde. Ama hayatını şekillendiren dönemi, Ankara’da, Ayda annesinin evinde yaşar: ‘Bizde annelik denen bir sistem vardır. Çok küçük yaşlarda ailenin yanından ayrıldığın için sana hayatı, tehlikeleri öğreten annelerin var. Onun yetiştirdiği her kız birbiriyle kardeş oluyor.’ Ayda annenin salonunda yıllar sonra dost olacağı, birlikte şarkı söyleyeceği Sezen Aksu’nun bir fotoğrafı vardır kahvaltılarını, yemeklerini hep onunla yedikleri. Şarkı söyleyecekse İstanbul’a gitmesi gerektiğinin bilincindedir, başlar tanıdığı kapıları zorlamaya. Bodrum’da Boncuk restoranın sahibinden teklif aldığını ama böyle teklifleri çok gördüğü için kartı çantasına atıp daha sonra aramadığını hatırlar. Şansını denemek için numarayı çevirir, ‘Neredesin, çabuk gel başla’ olur aldığı cevap. 2000 yılında geldiği İstanbul’da bir hayat kurmaya başlar. Bir akşam ‘Hayat Bağları’ dizisinin ekibi sahne aldığı yerde yemek yerken, yönetmen Mustafa Şevki Doğan’dan teklif gelir: ‘Seni çok sevdik, sana bir rol yazalım da oyna.’ ‘Ne var ki” diye sorar Sözeri, ‘Melek ablan (Baykal) bu bölüm hapse giriyor’ denilince ‘Gardiyan olayım çünkü biz devlet memuru olamıyoruz ya, ben memur oynamak istiyorum. ‘ cevabıyla Hayat Bağları dizisindeki hapishane müdiresi olarak diziye dahil olur ve TV ekranlarındaki kariyeri başlar. Ve o küçük rolle o gün bugündür birlikte çalıştığı Tümay Özokur’un dikkatini çeker. Oyunculuk dizilerle, filmlerle, Levent Kırca Tiyatrosu’ndaki oyunlarla devam eder. Sinemada Güneşi Gördüm, Koca Dünya ve Yalan Dünya, TV’de Paramparça, Kayıp Şehir, Ulan İstanbul gibi ses getiren yapımlarda yer alır. Aile Arasında filmindeki rolü Sözeri’ye, 50. Sinema Yazarları Derneği (SİYAD) Ödülleri’nde En İyi Yardımcı Kadın Oyuncu, 23. Sadri Alışık Oyuncu Ödülleri’nde ‘Yardımcı Rolde En İyi Kadın Oyuncu’, Uluslararası İzmir Artemis Film Festivali’nde ise En İyi Yardımcı Kadın Oyuncu ödüllerini getirir.
Rol seçimleri konusunda hassas davranır her zaman. Sırf ‘Ne sanıyorsun, ben erkeğim’ repliği yüzünden ‘Yabancı Damat’taki bir rolü reddetmiştir örneğin. Trans bireylerin sadece karikatürize edilmiş trans bireyleri oynayacağı yolundaki inanışı kırar Sözeri. Kariyerinin o zamana kadarki en önemli işi 2012’de dahil olduğu ‘Kayıp Şehir ‘deki Duygu karakteri olur. Kayıp Şehir’i sadece kendi kariyeri için değil, Türkiye’nin zihin haritasında bir şeylerin değiştiği an olarak görür: ‘Duygu’nun duyguları vardı. İlk defa bir trans birey yaşıyormuş, nefes alıyormuşçasına anlatıldı. Herkes ağladığımızı gördü, acıktığımızı gördü, dertlerimiz olduğunu… ‘Uzaydan gelmemişler demek ki’ dediler. Böyle olunca her şey değişti tabii.’
Bir sabah otel odasına gelen telefonla Sezen Aksu girer hayatına. ‘Ya uyuyorum ya da öldüm’ diye düşündüğünü söyler Sözeri anlatırken o sabahı: ‘Çünkü hayatımın her anında vardı Sezen. İlk âşık olduğumda, evden ayrıldığımda, annemi görmeye çalıştığım ve göremediğim zamanlarda, parasız kaldığımda, aç kaldığımda… Kendisi yoksa bile eli vardı, hata yaptığım zaman ‘Küçüğüm’ diyordu, çok üzgündüm, ‘Gülümse hadi’ diyordu. İşte şimdi hem elini hem kalbini uzatıyordu Ayta’ya. 2013 yılında on binlerce insana Harbiye Açıkhava Sahnesi’nde birlikte şarkı söylerler Minik Serçe ile. Onun yaşadığı zorlu yılların ödülü olur Sezen Aksu ile tanışmak.
14 Şubat (2018) Sevgililer Günü’nde “Aile Arasında” filminde söylediği “Büklüm Büklüm” şarkısı, Eylül 2018’de ise ‘Yanayım Yanayım’ isimli single çalışması DMC etiketiyle müzikseverlerle buluşur. “Büklüm Büklüm” şarkısı 2018-2019 Altın Taç Ödülleri’nde En Başarılı Single, 11.Yıl Magazinkolik ödüllerinde de yılın single’ı ödülünü alır. Ayrıca Sözeri Engelsiz Yaşam Vakfı’nın 2018 ödül töreninde Yılın En İyi Türk Sanat Müziği Kadın sanatçısı ödülüne layık görülür.
Pembe Hayat Derneği’nde uzun yıllar LGBTİ+ aktivizmi de yapan, LISTAG tarafından “Koruyucu Melek” seçilen Ayta Sözeri, 23 Nisan 2019’da gerçekleştirilen TEDxİstanbul Konferansı’ndaki konuşmasında kariyerinin başlangıç sürecinden bahsederek, öldürülen trans arkadaşlarını anmış ve ardından ‘Ömrüm yettikçe LGBTİ+ demeye devam edeceğim’ ifadelerini kullanmıştı.
Ayta Sözeri bugün halen FOX’ta yayınlanan Benimle Söyle isimli ses yarışmasında jüri üyeliği yapmakta ve Türkiye’nin birçok yerinde seçkin yerlerde sahne almaktadır.
GZONE – Derleyen: Can Yapıcı